تاریخچه قفل
قفل ها برای بیش از 6000 سال قبل مورد استفاده بودند. قدیمی‌ترین شکل قفل، قفلی است که در ویرانه‌هایی در نزدیکی نینوا، پایتخت آشور پیدا شده‌است و حدود ۴ هزار سال قدمت دارد. این قفل چوبی است و چند میله چوبی قابل حرکت دارد. میله چوبی در سوراخ‌هایی مناسب روی کلون می‌افتند و آن را در وضعیت بسته نگه می‌دارند. کلید آن هم چوبی است و میله‌هایی دارد و می‌توان آن را در شیاری در کلون داخل کرد. مصریان قدیم، از این نوع قفل استفاده میکردند و نمونه‌هایی از آن در ژاپن و نروژ نیز به دست آمده‌است. در حفره‌های تپه چغازنبیل در استان ایلام، کلون و میله‌هایی سنگی پیدا شده است. قدمت آن به قرن سیزدهم میلادی می‌رسد.
قفل در زندگی پیشینیان
اولین قفل های تمام فلزی بین سال های 870 و 900 ظاهر شد و منسوب به صنعتگران انگلیسی است. کلید توسط تئودوروس ساموسی در قرن ششم قبل از میلاد اختراع شد.
رومی‌های مرفه اغلب اشیاء با ارزش خود را در جعبه‌های قفل شده در خانه‌های خود نگه می‌داشتند. آنها کلید آنرا به عنوان حلقه در انگشتان خود می‌گذاشتند. این عمل دو فایده داشت: کلید را همیشه در دسترس نگه می‌داشت، در حالی که نشان می‌داد که صاحب آن به اندازه‌ای ثروتمند و مهم است که پول و جواهراتی را داشته باشد که ارزش نگهداری قفل و کلید دارد. با شروع انقلاب صنعتی، -در اواخر قرن هجدهم- و توسعه همزمان مهندسی دقیق و استانداردسازی قطعات، قفل ها و کلیدها با پیچیدگی فزاینده ای بوجود آمدند.
بعضی از قفل ها اصلا کلید ندارند و با رمز مخصوص باز می شوند. مصریان قدیم که خالق قفل های رمزی پیشرفته زمان باستان بودند با طراحی اشکال گوناگونی از قفل و کلیدهای مختلف برای صندوق‌های جواهرات و معابد فراعنه مصر باستان سر و صدای زیادی در روزگاران خود ایجاد کرده بودند.
قفل های قدیمی ایرانی
قفل لیوان اهرمی که از مجموعه ای از اهرم ها برای جلوگیری از حرکت پیچ در قفل استفاده می کند، توسط رابرت بارون در سال 1778 اختراع شد.
این قفل توسط Jeremiah Chubb در سال 1818 بسیار بهبود یافت. دزدی در بندر پورتسموث باعث شد تا دولت بریتانیا مسابقه ای را برای تولید قفلی که فقط با کلید خود باز می شود، اعلام کند. Chubb قفل آشکارساز Chubb را توسعه داد، که دارای یک ویژگی امنیتی یکپارچه است که می‌تواند تلاش‌های دسترسی غیرمجاز را خنثی کند و به صاحب قفل نشان دهد که آیا کسی تا به حال برای باز کردن آن تلاش کرده است یا خیر. چاب پس از انکه یک قفل ساز آموزش دیده پس از سه ماه کارکردن نتوانست قفل را باز کند، 100 پوند جایزه دریافت کرد.
در سال 1820، جرمیا به برادرش چارلز پیوست و شرکت قفل خود را به نام چاب راه اندازی کرد. چاب پیشرفت های مختلفی در قفل خود ایجاد کرد. طراح بهبود یافته او در سال 1824 به کلید تنظیم کننده خاصی برای تنظیم مجدد قفل نیاز نداشت. تا سال 1847 کلیدهای او به جای چهار اهرم از شش اهرم استفاده می کردند. و بعداً دیسکی را معرفی کرد که به کلید اجازه عبور می داد اما میدان دید را محدود می کرد و اهرم ها را از هر کسی که سعی می کرد قفل را انتخاب کند پنهان می کرد. برادران چاب همچنین حق ثبت اختراع اولین گاوصندوق ضد سرقت را دریافت کردند و تولید آن را در سال 1835 آغاز کردند.
چالش ساخت قفل
طرح های بارون و چوب بر اساس استفاده از اهرم های متحرک بود، اما جوزف براما، مخترع پرکار، روشی جایگزین را در سال 1784 توسعه داد. قفل او از کلید استوانه ای با بریدگی های دقیق در امتداد سطح استفاده میکرد. کلید اسلایدهای فلزی را که مانع از چرخش پیچ به یک تراز دقیق می‌شد، حرکت می‌داد و به قفل اجازه می‌داد باز شود.
در همان سال براما شرکت Bramah Locks را راه اندازی کرد و “قفل چالش” را در ویترین مغازه خود از سال 1790 به نمایش گذاشت وی روی یک برگه نوشت “هنرمندی که بتواند ابزاری بسازد که این قفل را بچیند یا باز کند جایزه دریافت میکند” و آن را به نمایش گذاشت. پاداش 200 پوندی این چالش بیش از 67 سال پابرجا بود تا اینکه در نمایشگاه بزرگ سال 1851، قفل ساز آمریکایی آلفرد چارلز هابز توانست قفل را باز کند .تلاش هابز به 51 ساعت نیاز داشت که 16 روز طول کشید.
اولین حق ثبت اختراع برای قفل لیوانی پین دو کاره در سال 1805 به پزشک آمریکایی آبراهام او استنسبری در انگلستان اعطا شد، اما نسخه مدرن، که امروزه هنوز مورد استفاده قرار می گیرد، توسط لینوس ییل پدر آمریکایی در سال 1848 اختراع شد. این طراح قفل از پین هایی با طول های مختلف برای جلوگیری از باز شدن قفل بدون کلید صحیح استفاده می کرد. در سال 1861، لینوس ییل پسر از قفل اصلی 1840 الهام گرفت که توسط پدرش طراحی شده بود، بنابراین یک کلید تخت کوچکتر با لبه های دندانه دار و همچنین پین هایی با طول های مختلف در خود قفل اختراع و ثبت کرد. قفل سنجاقی که هنوز هم استفاده می شود. قفل مدرن Yale اساساً نسخه توسعه یافته تری از قفل مصری است.
علیرغم برخی پیشرفت‌ها در طراحی کلید از آن زمان، اکثر قفل‌های امروزی همچنان انواعی از طرح‌های اختراع شده توسط Bramah، Chubb و Yale هستند.
ساخت قفل بدون کلید
قفل‌های ضامن‌دار صدها سال، تنها وسیله اطمینان بخش برای مردمان به شمار می‌رفت. در واقع ضامن‌ها همان برآمدگی‌های اطراف سوراخ کلید در قفل هستند، به‌طوری که اگر کلیدی ، شیارهائی متناظر با ضامن‌ها نداشته باشد، گردانیدن و حرکت آن در قفل ممکن نیست. طی قرن‌های متمادی، قفل سازها ابتکارهای فراوانی در طرح ضامن‌ها ارائه کردند و در نتیجه، کلیدهای پرپیچ و خمی پیدا شد.
در دهه 1870 میلادی دزدی از بانک، سراسر ایالات متحده را فرا گرفت، دزدها در هنگام سرقت مسئول خزانه داری یا گاو صندوق را مجبور به تحویل کلید می کردند و محتویات صندوق بانک را سرقت می نمودند. بعد از این حوادث، جیمز سارجنت اختراع جدیدی ثبت کرد. این شخص قفلی ساخت که بدون کلید بوده و مبتنی بر عملکرد یک موتور مکانیکی مخصوص، اجازه داشت فقط در زمانی مشخص و تعیین شده، به صورت خودکار باز گردد . این نوع قفل ها به گاوصندوق های کوکی یا رمز دار معروف بودند. در شکل زیر یک نمونه قفل رمزدار مشاهده می کنید که نمونه کوچک آن امروزه بر روی برخی کیف ها و چمدان های شخصی نصب شده می گردد. این قفل ها زمانی باز می شوند که طبق برنامه تعریف شده، بتوان شیارهای هر سه حلقه اصلی را در یک امتداد قرار داد.
تاریخچه قفل در ایران
در ایران نیز در قرون گذشته چلنگرها و درودگرها با استفاده از سازه‌های چوبی و فلزی اقدام به ساخت قفل های گوناگونی کرده بودند. قفل هایی که با کلیدهای چوبی کار میکردند. برخی از این قفل ها به گونه‌ای طراحی شده بود که فقط همان کلید چوبی با شیارها و دندانه‌های مخصوص به خود را قبول میکرد و بدون آن کلید، قفل به هیچ عنوان باز نمی‌شد. درب‌های قلعه‌های قدیمی در ایران باستان مجهز به قفل های چوبی و تخته‌ای بودند که نگهبانان از داخل پشت درب قرار می‌دادند و به این ترتیب از نفوذ دیگران به قلعه جلوگیری میکردند.
پس از گذشت سال‌های طولانی، کلیدهای فلزی دندانه‌دار روی کار آمدند و دگرگونی‌های عظیمی در صنعت قفل و کلید بوجود آوردند. پس از آن هر نگهبان برای باز کردن هر درب از کلید دندانه‌دار مخصوص به خود استفاده میکرد که غالبا این قفل ها به صورت دست‌ساز بودند.
قفل در زمان ساسانیان و صفویان
پادشاهان ساسانی یکی از بزرگترین طلایه‌داران این صنعت در ایران بودند. آنها به دلیل داشتن سرمایه‌های فراوان، کاخ‌های بلندمرتبه و دریافت باج و خراج‌های زیاد از بلاد تحت حکومت خود، نیاز به مکانی برای نگهداری از این سرمایه‌ها داشتند. از این رو خزانه‌های ایمن و محکمی برای نگهداری از مال و اموال پادشاهان ساسانی برپا می شود.
برای اطلاع از قیمت قفل حیاطی کلیک کنید
پس از سلسله ساسانیان، صفویان بزرگترین سلسله پادشاهی در ایران بودند که صنعت قفل و کلید را در عصر خود متحول کردند. اولین قفل‌های رمزدار فلزی با داشتن اعداد بر روی بدنه خود در این دوره از تاریخ بوجود می آیند. علامه بزرگ و دانشمند بی‌بدیل ایرانی شیخ بهائی یکی از دانشمندان زمان خود بود. وی خدمات بسیاری در طراحی و ساخت قفل های رمزدار عرضه نمود.
قفل در زمان قاجار و پهلوی ایران
پس از گذشت سال‌ها با روی کار آمدن سلسله قاجار، ارتباطات بیشتری میان ایران و کشورهای اروپایی برقرار شد و به مدد آن صنعت قفل و کلید در ایران تغییرات گسترده‌ای به خود دید. تکنولوژی ساخت کلیدهای میخی شکل پیچی در این دوران میان صنعتگران ایرانی رواج یافت. قفل های آویزی که تنها با کلید فلزی میخی شکل خود باز می‌شدند. در این روش کلید پس از ورود به قفل و چرخاندن و پیچاندن در درون قفل سبب حرکت زبانه به عقب می‌شد.
این نوع از قفل ها غالبا به صورت پرس شده دستی ساخته می‌شدند. در صورت خراب شدن امکان تعمیر آنها تقریبا وجود نداشت و چلنگرها مردم را ترغیب به خریدن و استفاده از یک قفل جدید میکردند. به خاطر هزینه‌های پایین تولید در آن زمان این عمل مقرون به صرفه بود و غالبا مردم از پیشنهاد قفل جدید استقبال میکردند.
معامله فرش ابریشم ایرانی در ازای خرید قفل
در کشور هندوستان تنوع وجود قفل های فلزی با شکل‌های مختلف بسیار بی نظیر بود. تجار قدیمی یکی از محصولاتی را که در ازای فروش ابریشم ایرانی خریداری کرده و وارد ایران میکردند، قفل های فلزی ساخت صنعتگران هندی بود. این قفل ها غالبا به شکل حیوانات بوده و الهام گرفته از پرندگان، پستانداران و حتی لاک‌پشت‌ها بودند.
پس از به روی کار آمدن سلسله پهلوی دستگیره های فلزی نیز وارد محصولات مورد استفاده ایرانیان شد. تا قبل از آن دستگیره های فلزی به صورت عمومی رواج نداشت. پس از روی کار آمدن پهلوی و رضاخان میرپنج ورود اروپائیان و روس‌ها به ایران بیشتر شد. این اتفاقات موجب رونق گرفتن بازار دستگیره های فلزی در ایران گردید.
برای اطلاع از قیمت قفل آویز کلیک کنید.
دستگیره های قفل
دستگیره فلزی اغلب از جنس فلز های گران قیمت همچون طلا و نقره بود که معمولا برای درب کاخ‌های پادشاهان به کار می‌رفت. پس از گذشت چندین سال و ورود صنعتگران و چلنگران به این عرصه، دستگیره های فلزی از جنس آهن، مس، سرب و … نیز ساخته شدند. این دستگیره ها اغلب برای باز و بسته کردن، کشیدن و هول دادن درب‌ها بودند. این دستگیره ها با گذشت زمان و اضافی شدن قفل های داخلی که در ابتدا تنها یک زبانه تک بودند، نقش دستگیره و قفل کامل را بر عهده گرفتند. دوره ناصرالدین شاه آغازگر ورود قفل و دستگیره های فلزی به ایران بود.
بزرگترین قفل جهان
یکی از مراکز قفل سازی در ایران « چالشتر » بوده که از دیرباز در این زمینه شهرت داشته است. چالشتر یکی از قدیمی‌ترین نقاط استان چهارمحال و بختیاری و از نواحی شهرکرد است. صنعت قفل‌سازی آن از دوره صفویه رواج می یابد و به شهرتی جهانی می رسد. قفل طلای درب کعبه خود گواه شهرت جهانی این قفل است.
قفل خانه خدا – کعبه
قفل کعبه
پیشینه قفل چالشتری به 300 سال پیش یعنی زمان حاج عبدالله ریاحی چالشتری، مبتکر ساخت این نوع از قفل‌ها باز می‌گردد.یکی از خوانین چالشتر به نام خواجه عبدالله نصر در کودکی به اصفهان میرود. وی نزد استادی به نام محمد علی طلایی که از استادان بنام اسلحه سازی بوده این هنر-صنعت را آموخته است. او به چالشتر بازگشته با ایجاد تغییراتی در قفل اصفهان ، قفلی زیبا و مستحکم را طراحی و به اجرا می آورد. در دهه 1330 ، بیش از 30 نفر در این منطقه به قفل سازی مشغول بودند.
بزرگترین و کوچکترین قفل‌های جهان مختص به چالشتر است. آنها نشان اصالت یونسکو هم دارد و برای ساخت آن از آهن، مس، برنج، طلا، نقره، و منبت‌کاری بر روی فلزات استفاده میشود.
سبک ترین قفل جهان
کم وزن ترین قفل جهان با وزن یک و نیم گرم اثر استاد (احمد نیکزاد چالشتری) اکنون در موزه لوور نگهداری میشود
قفل‌های چالشتری در دو نمونه است. قفل‌های زیره دار که برای جعبه‌ها و گنجه‌ها و وسایل تزئینی استفاده میشود و قفل‌های قلوه‌ای یا معمولی که در مقیاس بزرگ برای در‌های مغازه‌ها و… کاربرد دارند.
